Мәтіндер

Адгерентті экспрессивтілік – белгілі бір тілдік бірліктің контекске байланысты қосымша эмоциялық реңкке ие болуы. Мұндай экспрессия тілдік элементтің өзінде емес, оны қолдану жағдайында пайда болады. Мысалы, «бала» сөзі бейтарап, ал «балақай» формасы экспрессивті мәнге ие. Адгерентті экспрессивтілік стилистикада контекстуалды реңк деп те аталады. Ол әдебиетте автордың кейіпкерге көзқарасын білдіру үшін қолданылады. Тілдік тұрғыдан ол аффикстер, интонация, қайталау арқылы жасалады. Адгерентті экспрессивтілік оқырманға әсер ету құралы ретінде маңызды. Бұл құбылыс тілдің бейнелеу мүмкіндіктерін арттырады. Көркем мәтінде экспрессиясыз толық әсерге жету мүмкін емес. Адгерентті экспрессивтілік кейде юмор, кейде ирония жасауға мүмкіндік береді. Ол ұлттық-мәдени ерекшеліктерді де танытады. Әлеуметтік орта мен тарихи кезеңге байланысты экспрессия формалары өзгеруі мүмкін.

Адгеренттілік – тілдік элементтің контекстік ортаға тәуелділігі. Сөз немесе сөз тіркесі кейбір жағдайда өзінің негізгі мағынасынан бөлек, қосымша реңкке ие болады. Бұл құбылыс экспрессивтілікпен тікелей байланысты. Адгеренттілік арқылы мәтінде эмоциялық, бағалауыштық мағына жасалады. Мысалы, «жүрек» сөзі бейтарап, бірақ «алтын жүрек» тіркесінде бағалауыш реңкке ие болады. Адгеренттілік стилистикада сөздердің бейнелілік мүмкіндігін зерттеуде маңызды. Ол әдеби тілдің дамуына ықпал етеді. Әдебиетте адгеренттілік көркемдік әсерді күшейтеді. Тілдік тұрғыдан ол метафора, эпитет, теңеу арқылы жүзеге асады. Адгеренттілік – ұлттық ойлаудың көрінісі. Себебі әр халық белгілі бір сөзге өзіне тән реңк береді. Бұл құбылыс тіл мен мәдениеттің өзара байланысын көрсетеді.

Адмирация – таңдану, сүйсіну, қайран қалу сезімін білдіретін экспрессивтік құбылыс. Бұл эмоция көбіне ауызекі тілде де, әдеби мәтінде де кездеседі. Адмирация адамның табиғи психологиялық күйімен байланысты. Стилистикада ол экспрессивтілік пен эмоциялық реңкті зерттеуде қарастырылады. Адмирация интонация, лепті сөйлемдер, ерекше сөз таңдау арқылы көрінеді. Мысалы, «Қандай әдемі!» – адмирацияның айқын үлгісі. Әдебиетте таңдану кейіпкерлердің эмоциясын ашуға көмектеседі. Ол мәтінге әсерлілік пен шынайылық береді. Автор адмирацияны қолдану арқылы оқырманды эмоциялық тұрғыдан баурайды. Бұл құбылыс ұлттық дүниетанымға да байланысты. Қазақ фольклорында адмирация жиі кездеседі: батырлар жырында ерлікті дәріптеу үшін қолданылады. Қазіргі тілде адмирация сөйлеудің экспрессивті құралдарының бірі болып табылады.

Адресат – сөйлеу немесе жазба мәтіннің бағытталатын қабылдаушысы, тыңдаушысы не оқырманы. Коммуникация теориясында адресат негізгі компоненттердің бірі болып саналады. Әрбір мәтін белгілі бір адресатқа арналады. Адресаттың әлеуметтік, мәдени, білім деңгейі мәтінді қабылдауға әсер етеді. Автор мен адресат арасындағы қарым-қатынас мәтіннің құрылымын айқындайды. Әдебиетте кейіпкер сөзі де өз адресатына бағытталады. Стилистикада адресат факторын ескеру мәтінді дұрыс түсінуге мүмкіндік береді. Қазіргі заманда ақпараттық технология дамыған сайын адресат ұғымы кеңейді. Ол тек жеке адам емес, топ, қоғам, ұжым да болуы мүмкін. Адресаттың ерекшелігі тілдік таңдау мен стильді анықтайды.

Амфидиортозис – стилистика мен риторикада қолданылатын көркемдік тәсілдердің бірі. Бұл тәсілдің негізінде қарама-қайшы ұғымдарды қатар қолдану арқылы ерекше әсер тудыру жатыр. Амфидиортозис көбіне ойды күшейтуге, айқындауға және тыңдаушыны ойландыруға бағытталады. Мысалы, бір сөйлем ішінде қарама-қарсы мәндегі сөздер кездессе, ол ерекше стилистикалық рең береді. «Ол тірі сияқты, бірақ өлідей үнсіз» деген сөйлемде тірі мен өлі ұғымдарының қарама-қарсылығы ойдың тереңдігін арттырады. Әдеби шығармаларда амфидиортозис кейіпкердің ішкі қайшылығын көрсету үшін қолданылады. Бұл тәсіл драмалық шиеленісті де күшейте алады. Қазақтың шешендік сөздерінде қарама-қайшылық арқылы даналық ойды жеткізу дәстүрі қалыптасқан. «Жақсының аты өлмейді, жаманның аты өшпейді» деген сөз соның айғағы. Амфидиортозис тек әдебиетте ғана емес, философиялық мәтіндерде де қолданылады. Ол күрделі логикалық ойларды бейнелі жеткізуге көмектеседі. Бұл тәсілдің ерекшелігі – тыңдаушыға немесе оқырманға ой салуы. Амфидиортозис арқылы айтылған сөз есте ұзақ сақталады. Экспрессивтік стилистикада ол эмоциялық бояуды күшейтудің де құралы. Сондықтан бұл тәсіл поэзияда, прозада, публицистикада жиі кездеседі.

Анаграмма – сөз ішіндегі әріптердің орнын алмастыру арқылы жаңа сөз немесе мән тудыратын стилистикалық құбылыс. Бұл тәсіл көбіне тілдік ойындарда, жұмбақтарда және көркем мәтіндерде кездеседі. Мысалы, «қазан» сөзінің әріптерін өзгертсек, «азан» сөзі шығады. Анаграмма кейде сөздің фонетикалық әуезділігін арттыру үшін де қолданылады. Қазақ ауыз әдебиетінде сөз құрау, әріптерді өзгерту арқылы ойды жасырын жеткізу дәстүрі бар. Бұл тәсіл тыңдаушыны ойландыруға және мәтіннің қызықтылығын арттыруға қызмет етеді. Көркем әдебиетте анаграмма кейіпкердің мінезін ашу немесе астарлы ой беру үшін қолданылады. Сөздің әріптерін өзгерту арқылы жасалған анаграмма тыңдаушының назарын аудартады. Анаграмма поэтикалық тілдің әуезділігін күшейтіп, бейнелілік береді. Оны қолдану арқылы автор ерекше стильдік нақыш жасайды. Бұл құбылыс қазіргі тілдік ойындарда да кеңінен таралған. Анаграмма арқылы сөзге қосымша мағына беріледі. Сонымен бірге ол оқушының қиялын дамытуға ықпал етеді. Лингвистикалық тұрғыдан алғанда, анаграмма тілдік шығармашылықтың бір түрі болып саналады.

Анадиплозис – сөйлемнің соңында айтылған сөздің келесі сөйлемнің басында қайталануы. Бұл тәсіл экспрессивтік стилистикада ойды күшейтуге, мәтінге ырғақ беруге қолданылады. Мысалы: «Білім – қазына. Қазына – халықтың игілігі». Мұнда «қазына» сөзі сөйлемдер арасында қайталанып, логикалық және эмоциялық әсер туғызады. Анадиплозис көбіне шешендік өнерде, поэзияда кездеседі. Ол мәтінді әуезді әрі есте қаларлық етеді. Қазақ шешендері мен жыраулардың толғауларында анадиплозис көп кездеседі. Бұл тәсіл ойды тізбектей жалғастыруға мүмкіндік береді. Анадиплозис арқылы мәтінге поэтикалық рең беріледі. Сонымен қатар, ол тыңдаушының назарын қайталанған сөзге аудартады. Әдеби шығармаларда анадиплозис кейіпкердің толғанысын көрсету үшін қолданылады. Мысалы, қайталанған сөз арқылы кейіпкердің ішкі сезімі айқындалады. Бұл тәсіл логикалық байланысты күшейтіп, мәтіннің тұтастығын сақтауға көмектеседі. Анадиплозис – стилистикада маңызды орын алатын көркемдік құралдардың бірі.

Анакойнозис – тыңдаушыға тікелей сұрақ қою арқылы оны ойландыру тәсілі. Бұл риторикалық амал көбіне шешендік өнерде, публицистикада және көркем әдебиетте қолданылады. Анакойнозис арқылы сөйлеуші тыңдаушыны пікірталасқа тартып, оның назарын аударады. Мысалы: «Біз неге ұмтылуымыз керек? Біз нені өзгертуіміз керек?» деген сұрақтар тыңдаушыны белсенді ойлануға итермелейді. Бұл тәсіл тыңдаушы мен сөйлеуші арасындағы қарым-қатынасты күшейтеді. Қазақтың шешендік дәстүрінде де сұрақ қою арқылы ой тастау кең таралған. Анакойнозис сөйлеудің экспрессивтілігін арттырады. Ол эмоциялық әсер берумен қатар, логикалық ойлауды да күшейтеді. Бұл тәсіл мәтінді динамикалы етеді. Анакойнозис әсіресе қоғамға үндеу жасауда қолданылады. Ол авторлық позицияны айқын көрсетуге көмектеседі. Сонымен қатар, анакойнозис мәтіннің әсерлілігін арттырып, аудиториямен байланыс орнатуға мүмкіндік береді. Экспрессивтік стилистикада бұл тәсіл қарым-қатынас жасаудың тиімді құралы ретінде қарастырылады.

Аналитикалық сөзжасам – жаңа сөзді бірнеше сөздің тіркесуі арқылы жасау тәсілі. Бұл құбылыс қазақ тілінде жиі кездеседі. Мысалы, «күн көзілдірігі», «темір жол» сияқты тіркестер аналитикалық жолмен жасалған. Мұнда әр сөз өз мағынасын сақтай отырып, жаңа ұғымды білдіреді. Аналитикалық сөзжасам синтетикалық сөзжасамнан ерекшеленеді, өйткені мұнда жаңа сөз қосымша арқылы емес, тіркесу арқылы пайда болады. Бұл құбылыс тілдің икемділігін көрсетеді. Қазақ тілінде термин жасау барысында да аналитикалық тәсіл жиі қолданылады. Мысалы, «қол сағат», «оқу құралы» сияқты тіркестер. Аналитикалық сөзжасам тілдің дамуына ықпал етеді. Ол жаңа ұғымдарды бейнелеуде тиімді тәсіл болып табылады. Әдебиетте де бұл тәсіл қолданылып, тілдің бейнелілік мүмкіндігін кеңейтеді. Сонымен қатар, аналитикалық сөзжасам ресми стильде де маңызды. Ол терминологиялық жүйені қалыптастыруға үлес қосады. Экспрессивтік стилистикада бұл құбылыс көркемдікпен ұштасып, ойды нақты жеткізудің құралына айналады.

Аналитикалық стиль – ойды талдау, сараптау, бөлшектеу арқылы жеткізетін стильдік бағыт. Бұл стильде күрделі құбылыстарды қарапайым бөліктерге ажыратып, олардың арасындағы байланысты анықтау негізгі тәсіл болып табылады. Ғылыми еңбектерде аналитикалық стиль кеңінен қолданылады. Мысалы, зерттеуші бір тақырыпты бірнеше қырынан талдап, қорытынды жасайды. Бұл стиль логикалық ойды дамытады және дәлелді тұжырым жасауға мүмкіндік береді. Қазақ ғылымында аналитикалық стиль әсіресе тіл білімінде, әдебиеттануда, әлеуметтануда жиі кездеседі. Мәтіннің дәлдігі мен нақтылығы аналитикалық стильдің басты ерекшелігі болып табылады. Бұл стильде эмоциялық бояу аз, логикалық дәлел көп болады. Экспрессивтік стилистика тұрғысынан алғанда, аналитикалық стиль көркемдікке емес, жүйелілікке көбірек сүйенеді. Дегенмен, кейде көркем әдебиетте де аналитикалық талдаудың элементтері қолданылады. Мысалы, кейіпкердің мінезін ашуда автор оның іс-әрекетін бөлшектеп талдауы мүмкін. Бұл тәсіл оқырманға кейіпкердің табиғатын тереңірек түсінуге көмектеседі. Сонымен қатар, аналитикалық стиль публицистикада да кездеседі. Ол қоғамдағы құбылыстарды талдап, түсіндіруге қызмет етеді.

Анастрафа – сөйлем ішіндегі сөздердің әдеттегі орын тәртібін әдейі өзгерту тәсілі. Бұл тәсіл көбіне көркем әдебиетте қолданылады. Анастрафа арқылы сөйлем ерекше ырғақ пен әуезділікке ие болады. Мысалы, «Келді бүгін көктем әсем» деген сөйлемде әдеттегі тәртіп бұзылып, ерекше әсер пайда болған. Анастрафа тыңдаушының назарын белгілі бір сөзге аударуға мүмкіндік береді. Бұл тәсіл поэзияда жиі кездеседі, себебі өлең жолдарының ұйқасы мен ырғағын сақтауда маңызды. Қазақтың жыраулар поэзиясында анастрафаның үлгілері жиі байқалады. Ол ойды әсерлі жеткізіп қана қоймай, мәтінді әуезді етеді. Анастрафа сонымен қатар шешендік өнерде де қолданылады. Тыңдаушыға әсер ету үшін сөздердің орнын өзгертіп айту – шешеннің шеберлігін көрсетеді. Бұл тәсіл қазіргі көркем публицистикада да кездеседі. Экспрессивтік стилистикада анастрафа ойды бейнелі жеткізудің құралы ретінде қарастырылады. Ол сөздің мәнерлілігін арттырады және оқырманға эстетикалық әсер береді.

Анафора – бірнеше сөйлемнің немесе өлең жолдарының басында бір сөздің немесе сөз тіркесінің қайталануы. Бұл тәсіл мәтіннің әуезділігін арттырады және ойды күшейтеді. Мысалы: «Елім үшін еңбек етемін, елім үшін күресемін, елім үшін өмір сүремін» деген сөйлемдерде «елім үшін» тіркесі әр сөйлемнің басында қайталанған. Бұл тәсіл көбіне поэзияда, шешендік өнерде кездеседі. Қазақтың батырлар жырында анафора жиі қолданылады. Ол жырдың әсерлілігін арттырып, тыңдаушыға күшті эмоциялық әсер береді. Анафора – экспрессивтік стилистиканың ең ықпалды құралдарының бірі. Ол мәтінге ырғақ, үндестік береді. Сонымен қатар, анафора автордың ойына айқындық қосады. Бұл тәсіл публицистикалық стильде де кеңінен таралған. Қоғамдық мәселелерді көтеруде бір сөзді қайталау арқылы мәтіннің әсерлілігі артады. Анафора тыңдаушы мен оқырманның есінде ұзақ сақталады. Ол сөзге ерекше салмақ беріп, оның маңызын айқындайды.

Анафорикалық – сөйлемдегі немесе мәтіндегі сөздердің алдыңғы сөйлемдерге сілтеме жасау қасиеті. Яғни, белгілі бір сөз немесе есімдік бұрын айтылған ойды қайта еске түсіріп, байланыс орнатады. Мысалы: «Абай – ұлы ақын. Ол қазақ әдебиетінде жаңа дәуір бастады» деген сөйлемдерде «ол» сөзі анафорикалық қызмет атқарады. Анафорикалық байланыс мәтіннің тұтастығын сақтауға көмектеседі. Бұл құбылыс әсіресе ғылыми стильде маңызды. Себебі күрделі ойларды байланыстыру үшін анафорикалық элементтер қолданылады. Әдебиетте анафорикалық тәсіл кейіпкерлерді немесе оқиғаларды қайта еске түсіру үшін пайдаланылады. Қазақ ауыз әдебиетінде де анафорикалық байланыстар кездеседі. Мысалы, ертегілерде «ол» немесе «сол батыр» деген сөздер арқылы баяндау жалғасады. Бұл тәсіл мәтінді түсінуді жеңілдетеді. Анафорикалық байланыс – экспрессивтік стилистикада да маңызды. Ол мәтіннің логикалық және эмоциялық құрылымын сақтауға ықпал етеді.

Абоминация – адамның сөйлеу барысында жағымсыз құбылыстарға, іс-әрекеттерге деген қарсылық пен жек көруін білдіретін тілдік тәсіл. Бұл термин латынның abominatio сөзінен шыққан, мағынасы «жиіркену», «жек көру» дегенді білдіреді. Экспрессивтік стилистикада абоминация адамның ішкі эмоциясын сыртқа шығаруда қолданылады. Әдетте, ол сөйлемнің мағыналық реңкін күшейтіп, тыңдаушыға ерекше әсер етеді. Абоминацияны көбіне көркем әдебиетте кейіпкердің мінез-құлқын ашу үшін пайдаланады. Мысалы, жазушы кейіпкердің өтірікке, сатқындыққа немесе зұлымдыққа деген көзқарасын көрсету үшін абоминация тәсілін қолданады. Ол қоғамдағы теріс құбылыстарға қарсылық білдірудің де бір құралы болып табылады. Абоминацияны бейтарап сөйлеу стилінде кездестіру қиын, өйткені ол эмоциялық-экспрессивтік бояуы қанық құбылыс. Стилистика ғылымында ол эмоционалды бағалауыштық категорияларымен тығыз байланысты. Халық ауыз әдебиетінде де жек көруді білдіретін бейнелі сөздер көптеп кездеседі. Абоминация көркем мәтіннің әсерлілігін арттырып, оқырманға автордың ұстанымын түсінуге мүмкіндік береді. Ол тыңдаушының назарын нақты құбылысқа аударып, оған белгілі бір жағымсыз баға береді. Қазіргі тіл білімінде абоминация зерттеудің эмоциялық-прагматикалық аспектісінде қарастырылады. Бұл ұғым экспрессивтік стилистиканың негізгі құралдарының бірі ретінде тілдік қарым-қатынастың әсерін күшейтеді. Сондықтан абоминация тіл мен қоғамның өзара байланысын көрсететін маңызды категория саналады.

Автор бейнесі – көркем мәтінде жазушының дүниетанымы мен көзқарасын бейнелейтін маңызды категория. Әдеби шығарманы оқығанда біз оқиғаға кейіпкерлер арқылы куә боламыз, алайда олардың ар жағында әрдайым автордың өзі тұрады. Автор бейнесі оқырманды белгілі бір идеяға жетелеу үшін көркемдік тәсілдер арқылы көрінеді. Ол кейде жасырын, кейде ашық түрде байқалады. Мысалы, эпикалық шығармаларда авторлық баяндау мәтіннің өн бойынан сезіледі. Ал поэзияда автор бейнесі лирикалық кейіпкер арқылы көрініс табады. Автор бейнесі шығарманың идеялық-мазмұндық өзегін айқындайды. Ол көркем образдар жүйесін құрып, оқырманға бағыт береді. Тілдік тұрғыдан алғанда, автор бейнесі баяндау стилінде, кейіпкер сөзін беру тәсілінде, метафоралық өрнектерде айқындалады. Бұл құбылыс әдебиеттану мен стилистика ғылымдарының тоғысқан жерінде қарастырылады. Автор бейнесін тану – шығарманы түсінудің кілті болып саналады. Әдеби туындыдағы автор бейнесі тек мазмұн ғана емес, сонымен қатар формалық ерекшеліктерден де байқалады. Ол шығарманың тілдік, құрылымдық тұтастығына әсер етеді. Көркем мәтінде автор бейнесін анықтау оқырманға шығарма мәнін тереңірек ұғынуға мүмкіндік береді.

Автор сөзі – көркем шығармадағы баяндау элементі, яғни жазушының өз атынан айтылған ой-пікірі. Әдеби мәтінде кейіпкер сөзі мен автор сөзі қатар жүреді. Кейіпкер сөзі оқиғаның ішкі әлемін ашса, автор сөзі шығарманың жалпы бағытын айқындайды. Автор сөзі арқылы оқырман шығармадағы негізгі идеяға жақындайды. Ол кейде түсіндіру, кейде бағалау, кейде пікір білдіру түрінде көрініс табады. Мысалы, М.Әуезовтің «Абай жолында» автор сөзі оқиғаны жалғастырып қана қоймай, кейіпкерлерге қатысты көзқарасын да білдіреді. Автор сөзі мен автор бейнесі өзара тығыз байланысты. Тілдік тұрғыдан алғанда, автор сөзі баяндауыш құрылымында, эпитет, метафора, теңеу сияқты көркемдік құралдарда байқалады. Автор сөзі кейде бейтарап баяндау, кейде экспрессивті сипатта беріледі. Бұл құбылыс шығарманың көркемдік әсерін күшейтіп, оқырманға эмоционалды ықпал етеді. Автор сөзі – әдеби стильдің айрықша элементі. Оны зерттеу шығарманың идеялық-көркемдік құрылымын түсінуге жол ашады.

Авторлық позиция – көркем шығармадағы жазушының белгілі бір көзқарасы мен ұстанымын білдіретін ұғым. Ол туындыдағы оқиғаларды бейнелеу тәсілінен, кейіпкерлерді сипаттауынан, жалпы идеялық мазмұнынан аңғарылады. Авторлық позиция шығарманың тақырыптық бағытына да әсер етеді. Әдетте жазушы белгілі бір әлеуметтік, моральдық немесе философиялық ойды жеткізу үшін өз позициясын айқын көрсетеді. Авторлық позиция кейде ашық, кейде жасырын түрде берілуі мүмкін. Мысалы, С. Мұқановтың шығармаларында халық мүддесін қорғау авторлық позиция ретінде көрінеді. Ал М.Әуезовте ұлттық болмысты таныту басты ұстаным болып табылады. Авторлық позицияны тану шығарманы дұрыс түсінуге көмектеседі. Ол әдеби сын мен талдауда маңызды орын алады. Авторлық позициясыз шығарма идеялық тұрғыдан толық ашылмайды. Бұл категория әдебиеттану мен стилистиканың ортақ зерттеу нысанына жатады. Тілдік деңгейде авторлық позиция метафора, теңеу, ирония сияқты құралдар арқылы айқындалады. Оқырман авторлық позицияны түсіну арқылы шығармадан өзіне қажетті ой түйеді.

Авторлық стиль – жазушының шығармашылығына тән қайталанбас ерекшеліктер жиынтығы. Әрбір қаламгер өз шығармасын өзгелерден айыратын өзіндік тілдік, композициялық, бейнелеу тәсілдерін қолданады. Бұл ерекшеліктер жиынтығы оның авторлық стилін құрайды. Авторлық стиль көркем тілдің икемділігін көрсетеді. Жазушы қолданатын теңеу, эпитет, метафора, синтаксистік құрылымдар авторлық стильдің басты көрсеткіштері болып табылады. Әдебиет тарихында әрбір ірі қаламгердің авторлық стилі айқын танылған. Мысалы, Абайдың философиялық тереңдігі мен даналығы, Мағжанның поэтикалық нәзіктігі, Мұхтардың эпикалық кеңдігі олардың авторлық стилін айқындайды. Авторлық стиль тек тілдік емес, сонымен қатар дүниетанымдық сипатқа да ие. Ол жазушының өмірлік тәжірибесімен, көзқарасымен, рухани дүниесімен байланысты. Стилистика ғылымында авторлық стильді зерттеу қаламгер шығармашылығын түсінудің маңызды бөлігі саналады. Авторлық стильді тану – оқырманға шығарманың мазмұнын терең түсінуге мүмкіндік береді. Ол сонымен қатар әдеби сын мен мәтінтануда ерекше мәнге ие. Авторлық стиль – ұлттық әдебиеттің көркемдік қазынасын байытатын басты факторлардың бірі.

Авторлық субъективизм – көркем шығармада жазушының жеке көзқарасы мен эмоциялық реңінің басым болуы. Бұл құбылыс шығарманың мазмұны мен формасына әсер етеді. Автор кейіпкерлерді суреттегенде, олардың әрекеттерін сипаттағанда өзінің субъективті бағасын енгізуі мүмкін. Мұндай субъективизм кейде ашық, кейде жасырын түрде көрінеді. Авторлық субъективизм арқылы жазушы өз дәуірінің әлеуметтік, моральдық проблемаларына қатынасын білдіреді. Ол шығарманың тілдік құрылымында да айқын байқалады: экспрессивті сөздер, бағалауыш эпитеттер, эмоционалды баяндаулар соның дәлелі. Субъективизм әдебиеттің көркемдік табиғатын байытады. Бірақ кейде ол шектен тыс қолданылса, шығарманың объективті мазмұнын әлсіретіп жіберуі мүмкін. Әдебиеттануда авторлық субъективизм – жазушының даралығын анықтайтын басты көрсеткіштердің бірі. Мысалы, лирикалық поэзияда субъективизм өте күшті байқалады. Прозада ол баяндаушы стилінде көрінеді. Авторлық субъективизм арқылы шығарманың эстетикалық әсері күшейеді. Бұл құбылыс әдеби сын мен мәтінтануда жиі талданады.